Zofia z Chodkiewiczów Ossolińska

Babką po kądzieli Anieli z Potockich Zamoyskiej, żony Konstantego Zamoyskiego, I ordynata na Kozłówce, była Zofia z Chodkiewiczów Ossolińska.

Zofia Chodkiewicz urodziła się w 1803 roku w Młynowie na Wołyniu. Była córką Aleksandra Franciszka i Karoliny Teresy z Walewskich.

Ojciec Zofii (1776–1838) był generałem, dramatopisarzem, chemikiem i technologiem, wybitnym mecenasem nauki, kultury i sztuki. W 1804 roku został członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, a w 1807 roku – Petersburskiej Akademii Nauk. Uczestniczył w powstaniu kościuszkowskim i w kampanii napoleońskiej, do roku 1818 służył w wojsku Królestwa Polskiego, awansując do stopnia generała. Obrońca konstytucji nadanej Królestwu przez cara Aleksandra I (1815). Za kontakty z Towarzystwem Patriotycznym Waleriana Łukasińskiego wywieziony w 1826 roku do Petersburga. W swych dobrach w Młynowie posiadał dużą bibliotekę, bogate zbiory sztuki i teatr prywatny. W roku 1818 założył w Warszawie pierwszy w Polsce zakład litograficzny. Jest autorem licznych utworów literackich, m.in. tragedii „Katon w Utyce” (1809), „Teona” (1816), „Wirginia” (1817), „Jadwiga Królowa Polska” (1878), poematu „Kartago” (1803). Opracował także podręcznik „Chemia” (t. 1–7, 1816–1818).

Matka Zofii, Karolina Teresa z Walewskich, kobieta niezwykłej urody, była utalentowana muzycznie. Napisała między innymi muzykę do jednego ze śpiewów o Karolu Chodkiewiczu, wydanych w 1816 roku w zbiorze „Śpiewy historyczne z muzyką i rycinami Juliana Ursyna Niemcewicza”.

Zofia Chodkiewiczówna wyszła za mąż za Wiktora Maksymiliana Ossolińskiego,adiutanta księcia Józefa Poniatowskiego. W roku 1820 był on członkiem loży masońskiej „Bracia Zjednoczeni”, rok później przyjęty został przez Wojciecha Grzymałę do Towarzystwa Patriotycznego. W roku 1820 przełożył z języka niemieckiego i wydał dzieło F. Bismarcka pt. „Służba polna jazdy”, pisywał również artykuły do „Biblioteki Warszawskiej” i opublikował „Wspomnienia z Podlasia”(b.m.r.).

Małżeństwo Zofii z Wiktorem Ossolińskim nie było jednak udane i wkrótce po urodzeniu w 1822 roku córki Wandy Zofia wyjechała do rodzinnego Młynowa.

Zofia Ossolińska była cenioną ówcześnie malarką kompozycji kwiatowych i miniaturzystką. Uczyła się u Franciszka Brudera, niemieckiego malarza i rysownika, który do Polski został sprowadzony przez ordynata Stanisława Zamoyskiego. W 1821 roku na wystawie Sztuk Pięknych w Warszawie Zofia dostała wyróżnienie za obraz „Wazon z kwiatami” według Volkera i „Bukiet w wazonie” według Drechslera.

Była również, podobnie jak jej matka, utalentowana muzycznie. Początkowo muzyki uczyła ją matka, potem kształciła się pod kierunkiem wybitnych nauczycieli muzyki – Marii Szymanowskiej, polskiej pianistkii kompozytorki, jednej z pierwszych kobiet pianistek w historii kultury europejskiej, oraz Charlesa Arnolda, niemieckiego kompozytora i pianisty.

Zofia Chodkiewiczówna oprócz gry na fortepianie komponowała też różne utwory, m.in.: Les Croisades [Wyprawy krzyżowe] / ROMANCE / Pour le Piano-Forte / Composée et Dédiée / à Madame La Comtesse / CHODKIEWICZ / par Sa fille / S. C. / à Varsovie Gravée A. Płachecki wydany drukiem w 1817 roku. Utwór ten dedykowała Zofia swojej matce Karolinie. Drugi utwór LE VIEUX GONDOLIER [ Stary Gondolier] / chanson Venitienne / Composée et dediée à Madame / De Mory / par son élève / SOPHIE CHODKIEWICZ / N-o 119 / Varsovie de l’Imprimerie litographique du Bureau des Arts. / chez L.Letronne [b.n.] zadedykowała swojej opiekunce Madame de Mory.

W zbiorach biblioteki w Kozłówce zachowało się wiele nut należących niegdyś do Zofii z Chodkiewiczów Ossolińskiej. Wśród nich są też jej autorskie kompozycje. Zbiory te zapewne odziedziczyła po Zofii jej córka, Wanda, a następnie, córka Wandy, Aniela, późniejsza ordynatowa na Kozłówce. Oprócz nut w zbiorach bibliotecznych jest wiele książek odziedziczonych również przez Anielę Zamoyską po swojej babce, Zofii z Chodkiewiczów Ossolińskiej.

Oprac. Elżbieta Dybała