Maria Konopnicka. W 180. rocznicę urodzin

Dzień Bibliotekarza, przypadający 8 maja, tradycyjnie rozpoczyna Tydzień Bibliotek, obchodzony od 2004 roku program promocji czytelnictwa i bibliotek. W tym roku, w nawiązaniu do ogłoszonego Uchwałą Sejmu RP IX kadencji, Roku Marii Konopnickiej, przybliżamy jej postać.

Maria Konopnicka z Wasiłowskich była polską poetką i nowelistką okresu pozytywizmu, krytyczką literacką, publicystką i tłumaczką.

Urodziła się 23 maja 1842 roku w Suwałkach. Dzieciństwo i młodość spędziła w Kaliszu, gdzie rodzina Wasiłowskich przeniosła się w 1849 roku. Jej matka, Scholastyka z Turskich, zmarła w 1854 roku i wychowaniem dzieci zajął się ojciec, Józef Wasiłowski, z wykształcenia prawnik. Ojciec wywarł ogromny wpływ na życie przyszłej pisarki. Jako człowiek wykształcony i oczytany, rozbudził w córce wyczucie poetyckie, uczucia patriotyczne i szczególną wrażliwość na nierówności społeczne.
Panna Wasiłowska uczyła się przez rok (1855–56) na pensji sióstr sakramentek w Warszawie. Tam poznała Elizę Pawłowską, późniejszą Orzeszkową, z którą połączyła ją wieloletnia przyjaźń. Przez całe późniejsze życie dokształcała się we własnym zakresie.
W 1862 roku wyszła za mąż za Jana Jarosława Konopnickiego i wraz z nim zamieszkała w zarządzanym przez niego rodzinnym majątku w Bronowie, a później w Gusinie. Jednak ze względu na niezadowolenie małżonka z powodu jej pisarskiej kariery oraz narzucanych ograniczeń, Maria rozwiodła się i samotnie wychowywała trzech synów i trzy córki.
Od 1877 roku wraz z dziećmi zamieszkała w Warszawie, poświęcając się całkowicie pracy literackiej. Borykając się z problemami finansowymi musiała podjąć się pracy korepetytorki. Dzięki stałemu kontaktowi z dziećmi i młodzieżą zaczęła głębiej interesować się literaturą dziecięcą oraz badaniami nad psychiką dziecka oraz jego wychowaniem. Dobrze znając sześć języków: niemiecki, francuski, rosyjski, czeski, angielski i włoski, zajmowała się również przekładami. Tłumaczyła m.in. utwory Heinricha Heinego, Paula Heyse, Edmonda De Amicisa. Od 1878 roku uczestniczyła w konspiracyjnych i jawnych akcjach społecznych, np. opieką nad więźniami politycznymi i kryminalnymi. W latach 1884–1886 była redaktorem naczelnym tygodnika naukowego dla kobiet „Świt”. Współpracowała też z tygodnikiem dla kobiet „Bluszcz”. W 1890 roku wyjechała do Krakowa, rozpoczynając swoją dwudziestoletnią podróż po Europie.
W 1902 roku Maria Konopnicka obchodziła jubileusz 25-lecia pracy literackiej. W darze od narodu otrzymała wówczas dworek w Żarnowcu na Podkarpaciu, w którym mieszkała niemal do końca życia. W 1909 roku wyjechała do sanatorium Kisielki, gdzie zmarła 8 października 1910 roku, na zapalenie płuc. Została pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

Maria Konopnicka jako poetka zadebiutowała w tygodniku „Kaliszanin”, publikując wiersz „Zimowy poranek”. Sukces literacki przyniósł jej jednak dopiero cykl poetycki „W górach”. Pochodzący z niego wiersz „Przygrywka”, zamieszczony w 1876 roku w „Tygodniku Ilustrowanym”, został przychylnie oceniony przez Henryka Sienkiewicza: „Co za śliczny wiersz, […] sam się śpiewa jak jaki mazurek Szopena. […] ta pani lub panna ma prawdziwy talent, który prześwieca przez wiersze jak promienie świtu przez mgłę”.

Maria Konopnicka zasłynęła jako autorka m.in:

poezji
Poezje (1881), Poezje. Seria druga (1883), Poezje. Seria trzecia (1887), Wybór poezji (1890), Poezje. Seria czwarta (1896), Linie i dźwięki (1897), Damnata. Poezje (1900), Italia (1901), Wybór pism (1902), Z mojej księgi (1903), Drobiazgi z podróżnej teki (1903), Ludziom i chwilom (1904), Nowe pieśni (1905), Śpiewnik historyczny (1905), Głos ciszy (1906), Imagina (1912)

noweli i opowiadań
Z przeszłości. Fragmenty dramatyczne (1881), Wrażenia z podróży (1884), Cztery Nowele (1888), Moi znajomi (1890), Na drodze (1893), Nowele (1897), Ludzie i rzeczy (1899), Na Normandzkim brzegu (1904), Pan Balcer w Brazylii (1909–1910)

utworów dla dzieci
Moja książeczka wierszem opisana (1889), Wesołe chwile małych czytelników (1889), Wiosna i dzieci. Nowa książeczka (1890), Śpiewnik dla dzieci (1891), Filuś, Miluś i Kizia. Wesołe kotki (1891), W domu i świecie. Książeczka dla dzieci od lat 10 do 12 (1891), Czytania dla Tadzia i Zosi (1892), Pod majowym słonkiem. Nowa książeczka dla dzieci napisana (1892), O Janku Wędrowniczku. Dzieciom opowiedziała (1893), O krasnoludkach i o sierotce Marysi (1896), Szczęśliwy światek. Książka dla dzieci (1895), Nowe latko (1896), Na jagody (1903), Jasełka (1906), Jak się dzieci z Rozalią w Bronowie bawiły (1911).

Sławę przyniosła jej także twórczość patriotyczna, a zwłaszcza pieśń „Rota”, opublikowana w 1908 roku w czasopiśmie „Przodownica” i po raz pierwszy odśpiewana publicznie, z muzyką Feliksa Nowowiejskiego, 15 lipca 1910, w trakcie uroczystego odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie.

W bibliotece pałacowej prezentujemy dzieła Marii Konopnickiej wypożyczone z Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie oraz ze zbiorów prywatnych. Ze zbiorów kozłowieckiej biblioteki zabytkowej pokazujemy utwory pisarki zamieszczone w rocznikach 1891–1911 „Biblioteki Warszawskiej”.

Wystawę będzie można oglądać w terminie 7 maja – 24 lipca 2022 roku podczas zwiedzania muzeum.

Opracowała: Elżbieta Dybała

Podpisy do ilustracji:

1. Portret Marii Konopnickiej, drzeworyt Aleksandra Regulskiego według rysunku Józefa Buchbindera (1883) / Polona.pl
2. Maria Konopnicka, fot. Leopold Bude, 1897 / Polona.pl
3. Grób Marii Konopnickiej na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, fot. A. Fic-Lazor, 2006
4. Maria Konopnicka, Co słonko widziało, Nasza Księgarnia, Warszawa, 1954