Władysław Taczanowski, Ptaki krajowe

PTAKI KRAJOWE PRZEZ WŁADYSŁAWA TACZANOWSKIEGO
WYDANIE AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI W KRAKOWIE
W KRAKOWIE, W DRUKARNI "CZASU" FR. KLUCZYCKIEGO I SP.
pod zarządem Józefa Łakocińskiego
1882

Wielkim korkiem zbliża się rozpoczęcie sezonu turystycznego 2017 roku. Wraz z otwarciem ekspozycji stałych, tzn. Pałacu, Kaplicy, Galerii Sztuki Socrealizmu i Powozowni, udostępniona zostanie wystawa czasowa „Orły, sokoły … w obiektywie”. Będą to fotografie przedstawiające ptaki łowcze. W nawiązaniu do tego zagadnienia przedstawiamy książkę poświęconą polskim ptakom. To monumentalne dzieło zostało wydane w 1882 roku przez Polską Akademię Umiejętności. Publikacja składa się z dwóch tomów: tom 1 obejmuje 462 strony, natomiast tom 2 - 398 stron. Książki są pięknie oprawione - w czerwony półskórek ze złoceniami, czerwona jest też wyklejka. Na grzbiecie znajdują się złocone tłoczenia i napis złotymi literami: TACZANOWSKI / PTAKI / KRAJOWE.

Praca ta stanowi doskonały opis krajowej awifauny, czyli ogółu ptaków zamieszkujących dany obszar. Książka do dziś zachwyca plastycznością opisów i piękną polszczyzną. Władysław Taczanowski zadedykował swoją pracę Aleksandrowi Branickiemu: „Pamięci Aleksandra Hrabi Branickiego, Miłośnika i Znawcy Histoyi Naturalnej, który oddanych tej nauce wspierał, prowadził, zachęcał, obudzał w ich sercach niewygasłą wdzięczność, z tem uczuciem niniejszą pracę poświęca Autor”.

Pierwszy rozdział pierwszego tomu poświęcony jest ptakom drapieżnym – sępom i orłom. Autor najpierw przedstawia je ogólnie, a potem dzieli na gatunki. Do sępów występujących w Polsce zalicza: ścierwnika białego, sępa kasztanowatego i sępa płowego. Następna rodzina ptaków drapieżnych to orły, które reprezentują: orzeł przedni, orzeł zys, orzeł cesarski, orlik, orlik grubodzióby, orzeł włochaty, bielik, rybołów, krótkoszpon i inne.

W obydwu tomach wydawnictwa opisane zostały jeszcze następujące rodziny ptaków: myszołowy, kanie, sokoły, jastrzębie, błotniaki, sowy, lelaki, jerzyki, jaskółki, kraski, żołny, zimorodki, dudki, kowaliki, pełzacze, strzyżyki, pluszcze, pokrzewki, płochacze, słowiki, pokląskwy, drozdy, sikory, jemiołuszki, muchołówki, wilgi, pliszki, skowronki, szpaki, kruki, sójki, poświerki, łuszczaki, krzyżodzióby, gile, kukułki, dzięcioły, gołębie, głuszce, stepówki, kuropatwy, dropie, kulony, żórawie, żwirowce, siewki, czajki, ostrygojady, kamuszniki, piaskowce, biegusy, brodźce, płatkonogi, szlamniki, kuligi, szczudłaki, szablodzióby, bekasy, ibisy, warzęchy, bociany, czaple, chruściele, łyski, pływające, pelikany, rybołówki, mewy, wydrzaki, gęsi, łabędzie, kaczki, kaczki właściwe, nurkowate, tracze, perkozy, nury [zachowana została pisownia oryginalna].

Przedstawiając poszczególne gatunki ptaków Taczanowski dokładnie je opisuje - dziób, nogi, skrzydła, ogon i jaja, a także charakteryzuje – określając cechy, obyczaje, upodobania, występowanie itp. Z opracowanych przez niego opisów ornitologicznej fauny widać, jak wielką wykonał pracę. Materiały do stworzenia tej publikacji gromadził przez czterdzieści lat swojego życia, a swoje obserwacje rozpoczął na Lubelszczyźnie.

Przez wiele lat „Ptaki krajowe" były białym krukiem, na którego polowano w antykwariatach. Zapewne nadal tak będzie, ponieważ wciąż wiele osób uważa, że nic nie zastąpi bezpośredniego kontaktu z książką, szelestu kartek czy choćby ogromnej satysfakcji ze zdobycia tak długo wypatrywanej pozycji.

W kozłowieckiej bibliotece zabytkowej znajduje się jeszcze jedna z licznych rozpraw naukowych Władysława Taczanowskiego: „Spis pająków zebranych w okolicach Warszawy w ciągu roku 1865”.

Opr. Elżbieta Dybała