Światło do zadań specjalnych

O tym, że klimatyczną atmosferę pomieszczenia można zbudować odpowiednim oświetleniem nie trzeba nikogo przekonywać. Za pomocą intensywności światła można teatralnie modulować wrażenia odwiedzających pałacowe salony.

Gdy przejdziemy z nieco mrocznej Sieni Pałacowej w jasną, pełną złoceń i portretów reprezentacyjną Klatkę Schodową, tuż przy schodach zobaczymy podłogową lampę naftową w kształcie neobarokowego lichtarza. Pochodzi ona z oryginalnego wystroju pałacu w Kozłówce; można ją zobaczyć na archiwalnych fotografiach przedstawiających wnętrza, ustawioną dokładnie w tym samym miejscu. Jest nietypowa, ponieważ jako jedyna w zbiorach Muzeum Zamoyskich jest lampą o drewnianej rzeźbionej podstawie. Lampa ma postać wydłużonej tralki ozdobionej liśćmi akantu. U jej podstawy, przy trzech nogach, umieszczone zostały figury lwów z orłami na grzbietach. Wśród dekoracji znajdziemy też, między innymi, wyrzeźbione i malowane główki aniołków oraz perełkowanie. Pojemnik na naftę jest ukryty, a szklany klosz ma kształt płomieni. Oryginalny palnik lampy nie zachował się. Obecnie jest ona zelektryfikowana.

Kierując się schodami w górę, po czerwonym dywanie, na reprezentacyjne piano nobile, dotrzemy do drzwi, za którymi znajduje się Biblioteka. Jej wyposażenie jest w dużym procencie autentyczne, a szafy biblioteczne skrywają tysiące woluminów – dawniej było ich kilkanaście tysięcy. (Konstanty był bibliofilem, tak, jak jego dziadek, XII ordynat na Zamościu – Stanisław Kostka Zamoyski. Podobno ordynat na Kozłówce tak doskonale znał swoje zbiory, że był w stanie zauważyć przełożoną w nieodpowiednie miejsce książkę.) Jednak nie tylko lektura sprowadzała bywalców pałacu do biblioteki. W centralnym miejscu pomieszczenia ustawiono stół do gry w karambol. To jedna ze starszych i trudniejszych odmian gry w bilard. I jak każda bilardowa rozgrywka wymaga odpowiednich warunków. Aby grający mieli wyraźnie oświetlone pole gry, a korzystający w tym czasie z lektury nie byli oślepiani silnym światłem, potrójna lampa naftowa została zawieszona w odpowiedniej odległości od stołu.

Niewątpliwie jest to najefektowniejsza lampa w pałacu. Dzięki finezyjnym zdobieniom jej konstrukcja sprawia wrażenie niezwykle lekkiej. Rama o esowatych ramionach dźwiga trzy zbiorniki na naftę. Każdy ze zbiorników skryty jest w ażurowej, owoidalnej czaszy, bogato dekorowanej motywem kwiatów, łodyg i pąków oraz posiada palnik pierścieniowy wykonany przez Towarzystwo Akcyjne Fabryki Lamp: Bracia Brünner, Hugo Schneider i R. Ditmar. Klosze o kształcie półkulistym wykonane zostały z mlecznego zielonego szkła. W takim samym, zielonym odcieniu, umieszczony został ceramiczny dekor w postaci pomniejszonego kształtu klosza nad środkowym zbiornikiem.

W podobnym stylu udekorowana została para dziewiętnastowiecznych, francuskich kinkietów w Sieni. Znajdują się po obu stronach głównych drzwi pałacu. Intryguje nie tylko ich wytworna dekoracja, ale również zastosowane w nich techniczne rozwiązanie, polegające na połączeniu dwóch źródeł światła, którego dostarczały zarówno nafta, jak i świece. Kinkiety, wykonane ze złoconego brązu, w dolnej części dekorowane są pełnoplastycznymi figurami puttów. Z ramienia kinkietu, stanowiącego trzon konstrukcji, wysuwa się talerzyk, utrzymujący pięć ramion świecznika. Na talerzyku osadzony jest jednocześnie korpus lampy naftowej. Zbiorniki na naftę ukryto w metalowej czaszy zdobnej w fantazyjne kwiaty. W lampach zastosowane zostały palniki pierścieniowe „słoneczne” typu Matador, firmy Ditmar. Niestety, nie zachowały się oryginalne kominki i klosze lamp naftowych.

Połączenia naftowo – świecowe producenci lamp polecali głównie do salonów reprezentacyjnych. Rozwiązanie to stosowano nie tylko w formie oświetlenia przyściennego, ale też w postaci lamp wiszących. W kolekcji zabytkowych fotografii ukazujących wnętrza pałacu w Kozłówce z czasów Konstantego Zamoyskiego można zobaczyć takie właśnie lampy wiszące.

Ostatnia z omawianych w tej odsłonie lamp znajduje się w Gabinecie Hrabiego Konstantego. Jej przeznaczeniem było bowiem oświetlanie biurka gabinetu lub biblioteki. Wykonana w XIX wieku, w Berlinie, kształtem stanowi nawiązanie do antycznych lamp oliwnych, tzw. à l’antique. Jej podstawą jest kolista stopa, a trzonem metalowy pręt, na którym umieszczono zbiornik w kształcie konchy. Jego powierzchnia udekorowana jest ornamentem w typie groteski. Zatyczka zbiornika ma kształt uroczej sowy. Konstrukcja lampy umożliwiała obrót zbiornika z palnikiem wokół osi trzonu. Sercem lampy jest palnik pierścieniowy, niestety z uszkodzonym obecnie pokrętłem. Klosz jest kopulasty, w górnej części udekorowany wysoką koroną ze złoconego brązu. Tak jak w przypadku lampy bibliotecznej szkło klosza jest mleczne, w kolorze zielonym. Lampa pochodzi z oryginalnego wyposażenia pałacu w Kozłówce.

Próżno szukać w zbiorach pałacu kozłowieckiego lamp, które nie są z jakiegoś powodu intrygujące. To może być kwestia dekoracji, sposobu prezentacji, zastosowanej osłony albo detalu, wokół którego można opowiadać tysiące historii. O takich historiach w następnym odcinku…

 

Podpisy do fotografii:

1. Potrójna lampa naftowa nad stołem bilardowym w Bibliotece pałacu kozłowieckiego.
2. Fragment reprezentacyjnej Klatki schodowej pałacu kozłowieckiego, stan obecny.
3. Klatka schodowa pałacu Zamoyskich w Kozłówce, Polska, 1926 – 1934; fotografia archiwalna; nr inw. MPK/F/57
4. Fragment dekoracji lampy naftowej podłogowej, koniec XIX wieku; drewno; nr inw. MPK/MZ/461
5. Fragment dekoracji lampy naftowej podłogowej, koniec XIX wieku; drewno; nr inw. MPK/MZ/461 
6. Klosz lampy naftowej w formie płomieni, koniec XIX wieku; szkło; nr inw. MPK/MZ/461
7. Potrójna, wisząca lampa naftowa, Warszawa (?), 2.połowa XX wieku; mosiądz, szkło; palnik: Towarzystwo Akcyjne Fabryki Lamp : Bracia Brünner, Hugo Schneider i R. Ditmar; nr inw. MPK/ZM/87
8. Fragment lampy naftowej Warszawa (?), 2.połowa XX wieku; mosiądz, szkło
9. Kinkiet świecowo – naftowy, Francja, XIX wiek; mosiądz; palnik BEC SOLEIL R. DITMAR; nr inw. MPK/ZM/97
10. Fragment dekoracji kinkietu, Francja, XIX wiek; mosiądz
11. Fragment dekoracji kinkietu, Francja, XIX wiek; mosiądz
12. Fragment dekoracji kinkietu, Francja, XIX wiek; mosiądz
13. Palnik kinkietu, firma BEC SOLEIL R. DITMAR
14. Wnętrze Sypialni Hrabiego Konstantego, Polska, początek XX wieku; fotografia zabytkowa; zbiory Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, nr inw. MPK/F/38
15. Lampa naftowa stołowa gabinetowa, Niemcy, Berlin, koniec XIX wieku; mosiądz, marmur, szkło mleczne; nr inw. MPK/ZM/90
16. Zbiornik lampy naftowej inspirowany kształtem antycznych lamp oliwnych, tzw. à l’antique, Niemcy, Berlin, koniec XIX wieku; mosiądz, marmur, szkło mleczne