Ignacy Płażewski

Historię Muzeum Zamoyskich niejednokrotnie piszą zwiedzający to miejsce turyści. Dzięki wizycie w pałacu znanego krytyka filmowego, Jerzego Płażewskiego, dowiedzieliśmy się, jak Kozłówka wpisała się w życie jego ojca, oficera Ignacego Płażewskiego (1899–1977). To wydawca, historyk, fotograf, członek Związku Polskich Artystów Fotografików. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej w roku 1920 i został odznaczony Krzyżem Niepodległości. Przed wojną był wydawcą, redaktorem naczelnym Państwowego Wydawnictwa Książek we Lwowie, nagrodzonym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury. W czasie II wojny światowej Płażewski został wcielony do Ludowego Wojska Polskiego. W sierpniu 1944 został mianowany komendantem Wojskowego Instytutu Wydawniczego. Instytut miał dostarczać wojsku polskich regulaminów i literatury wojskowej zamiast rosyjskiej. Miejscem, w którym stacjonowali żołnierze z WINW-u był Lublin (obecnie ul. I Armii Wojska Polskiego). Według wspomnień Ignacego Płażewskiego spisanych i przekazanych do Muzeum przez jego syna Jerzego, około 10–15 sierpnia 1944 roku przyjechali do Lublina jacyś pracownicy Kozłówki, chyba rządcy ordynacji, administratorzy, którzy odwiedzali cywilne urzędy, usiłując zainteresować je losami zbiorów w Kozłówce. Nic tam nie wskórali, gdyż sprawę potraktowano jako niewczesną próbę osłaniania majątku obszarniczego, stworzonego – według ówczesnej terminologii – z krwi i potu pracującego chłopstwa. Ktoś poradził owej delegacji, aby zwróciła się do podpułkownika Płażewskiego. Delegaci wtajemniczyli go w wartość zabytkową zgromadzonych tu dóbr. Jak pisze Jerzy Płażewski ojciec nie pozostał głuchy na ich prośby. Niezwłocznie wysłał gazikiem żołnierzy, którzy zakwaterowali się w pałacu i nie dopuścili do wyniesienia zeń niczego. Powyższy list ma swe potwierdzenie w dokumentach.

Wydawnictwo „Organizacja i działania bojowe Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943–1945” Ministerstwa Obrony Narodowej z roku 1963 odnotowuje rozkaz Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego Michała Roli-Żymierskiego wydany w listopadzie 1944 r., w sprawie zabezpieczenia przez wojsko przedmiotów i materiałów o wartości naukowej. Nakazuje zabezpieczyć przed zniszczeniami wszystkie cenne przedmioty, materiały naukowe, przyrządy laboratoryjne i biblioteki i kontaktować się w tej sprawie z podpułkownikiem Płażewskim.

W czasie stacjonowania przedstawicieli Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, w Kozłówce utworzono Wojskową Drukarnię Polową. To tu w latach 1944–1945 były drukowane numery „Orła Białego” – gazety Zarządu Polityczno-Wychowawczego 2 Armii WP. Powstał tu m.in. numer przeznaczony do zrzutu na tereny zajęte jeszcze przez Niemców. Od lipca 1945 r. pismo zostało przeniesione do Poznania i wychodziło z nową numeracją, z zaznaczeniem, że istnieje już drugi rok.