Dziś idę walczyć mamo

Dziś, w kolejną rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego wspominamy tych, którym tak droga była wolność, że walcząc o nią poświęcali to, co chcielibyśmy zatrzymać jak najdłużej – młodość i życie. W 1944 roku z nadzieją na lepsze jutro walczyli również ci, dla których Warszawa nie była miastem rodzinnym. W kozłowieckim domu rodziców Adama Zamoyskiego od najmłodszych lat wpajano poczucie obowiązku względem ojczyzny i koniecznej pomocy potrzebującym. Zarówno on, jak i jego matka Jadwiga aktywnie wspierali działania powstańców warszawskich, co potwierdzają zachowane wspomnienia i dokumenty.

W zbiorach sztuki współczesnej Muzeum Zamoyskich w Kozłówce znajdują się trzy obiekty nawiązujące do Powstania Warszawskiego. Wszystkie są przedmiotem darowizny z 2010 roku, a darczyńcami byli Jerzy i Marta Miecznikowie, właściciele Artystycznej Pracowni Brązowniczo-Grawerskiej, założonej w 1934 roku. Jej losy i cyzelerski kunszt wpisane zostały w karty historii Warszawy i poczet najbardziej znanych warszawskich rzemieślników. W tej właśnie pracowni, właściciel Władysław Miecznik, oficer AK, w czasie okupacji hitlerowskiej wykonywał dla Państwa Podziemnego bojowe odznaki i polskie orzełki, a także pieczęcie potrzebne do fałszowania dokumentów okupanta. Siedziba firmy przy ulicy Świętokrzyskiej spłonęła w czasie powstania, Władysławowi Miecznikowi udało się jednak uratować z gruzów zarówno wyroby, jak i narzędzia potrzebne do produkcji. Pomimo skali zniszczeń i trudnej sytuacji powojennej w 1946 roku wznowił działalność w odbudowanej odlewni. Powstało w niej wiele znanych realizacji, między innymi miniatury pomników warszawskich w brązie, medaliony, medale i tablice pamiątkowe zdobiące warszawskie urzędy i kościoły. Obecnie pracownię prowadzą syn założyciela – Jerzy Miecznik z żoną Martą, a siedziba firmy mieści się przy ulicy Bokserskiej 21.

Do pracowni Mieczników swe projekty przekazywał też Zygmunt Bieniulis. Urodził się 2 maja 1895 roku w Warszawie. Studia artystyczne ukończył w tamtejszej Szkole Rzemiosł Artystycznych i Sztuki Stosowanej, następnie kształcił się w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych. Pobierał też nauki w prywatnej pracowni Jana Kauzika (ucznia Wojciecha Gersona i Aleksandra Wagnera, stypendysty Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, wielokrotnie nagradzanego za twórczość, profesora w Klasie Rysunkowej). Był rzeźbiarzem, grafikiem – ilustratorem i karykaturzystą. Najchętniej tworzył małe formy rzeźbiarskie, w dwudziestoleciu międzywojennym często sięgał po kość słoniową. Zmarł w Warszawie, w 1963 roku.

Jedną z najbardziej rozpoznawalnych prac artysty zrealizowanych w pracowni Mieczników stała się warszawska syrenka, nawiązująca do najstarszego z przedstawień stołecznego herbu, z Rynku Starego Miasta, według projektu Konstantego Hegla z 1855 roku. Syrena Bieniulisa również ma uniesioną prawą rękę, ale w gipsowym modelu z obecnych zbiorów kozłowieckich trzyma w niej jedynie rękojeść miecza. W lewej ręce dzierży lekko opuszczoną do dołu tarczę. Warto wspomnieć, że drugi pomnik Syreny, na Powiślu, według projektu prof. Ludwiki Nitschowej z 1939 roku ma szczególną relację z Powstaniem Warszawskim. Pozowała do niego Krystyna Krahelska, która ujęła artystkę połączeniem łagodności i ukrytej siły. Rzeźbiarka nie sportretowała Krystyny dosłownie, wprowadziła zmiany, by modelka nie czuła się niezręcznie. Krystyna Krahelska była utalentowaną autorką wielu wierszy i tekstów, miała też piękny głos. Jednym z jej najbardziej znanych utworów jest piosenka „Hej, chłopcy, bagnet na broń” z 1943 roku. Jako sanitariuszka „Danuta” uczestniczyła w Powstaniu Warszawskim. Ranna w pierwszych godzinach, zmarła 2 sierpnia 1944 roku.

Herb Warszawy stanowi też element kompozycji plakiety z brązu ze sceną z Powstania Warszawskiego. Na pierwszym planie widzimy rannego powstańca, nad nim drugiego, walczącego, gotowego do rzutu granatem, a w tle fragment warszawskiej syrenki. Puste pole w dolnej części kompozycji zapewne przeznaczone było na grawerunek inskrypcji pamiątkowych, plakieta mogła stanowić pamiątkę okolicznościową.

Ostatnia z prac to również gipsowy model do później zrealizowanego w odlewni projektu. Przedstawia figurę powstańca gotowego do rzutu granatem. Postać ubrana jest w rozpinaną bluzę spiętą pasem, za którym umieszczone są jeszcze dwa granaty. Postać ukazana jest w dynamicznej pozie, a sposób jej opracowania jest dość schematyczny i ogólny w porównaniu z ostateczną realizacją.

Obrazy powstania, które mieszkańcy Warszawy widzieli na ulicach miasta niszczonego na niewyobrażalną skalę, zapadały w ich pamięć na bardzo długo. Artyści tworzyli ich przedstawienia w postaci dzieł mających upamiętnić waleczność, gotowość do poświęcenia i śmierć powstańców. Pamięć o wydarzeniach 1944 roku trwa. Pamiętamy!

Bibliografia i netografia:

1. Kubaszewska H., Bieniulis Zygmunt, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających: malarze, rzeźbiarze, graficy, red. Maurin-Białostocka J. i inni, Tom I A–C, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1971, s.161.
2. Dubrowska M., Dary i nabytki Działu Medali i Numizmatów, [w:] Almanach Muzealny 7, 2013, s. 218–331, [dostęp: 28.07.2022] https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Almanach_Muzealny/Almanach_Muzealny-r2013-t7/Almanach_Muzealny-r2013-t7-s318-331/Almanach_Muzealny-r2013-t7-s318-331.pdf
3. Katalog aukcyjny portalu artinfo.pl., Zygmunt Bieniulis, Powstaniec warszawski, 1946 r, pozycja 38, [dostęp: 28.07.2022] https://artinfo.pl/dzielo/powstaniec-warszawski-1946-r

Podpisy do fotografii:

1. Zbigniew Bieniulis, Plakieta ze sceną z Powstania Warszawskiego, Warszawa, Władysław Miecznik, Wytwórnia Artystyczna Zdobniczo-Grawerska, około 1944–1947 (?), odlew z brązu, MPK/SW/2123

2. Zygmunt Bieniulis, Powstaniec z granatem, Warszawa, 1947, model odlewniczy z gipsu, MPK/SW/2107

3. Zygmunt Bieniulis, Warszawska syrenka, Warszawa, 1951, model odlewniczy z gipsu, MPK/SW/2114