August Krasicki

W 2015 roku przypada setna rocznica walk Legionów Polskich na Lubelszczyźnie. Obszar między Wisłą a Bugiem odegrał znaczącą rolę w planach i działaniach wojennych Rosji, Austro-Węgier i Niemiec w latach 1914–1915.

Latem 1915 roku po przełamaniu rosyjskiego frontu galicyjskiego ofensywa państw centralnych ruszyła na północny wschód obejmując działaniami wojennymi tereny Lubelszczyzny. U boku armii Austro-Węgier na lubelskim szlaku bojowym walczyła I Brygada Legionów Polskich, wzmocniona sformowanym w okolicach Piotrkowa 4 pułkiem piechoty Legionów. Legioniści Józefa Piłsudskiego przekroczyli 4 lipca 1915 roku Wisłę pod Annopolem i walczyli na Lubelszczyźnie przez dwa miesiące staczając największą i okupioną wieloma ofiarami bitwę pod Jastkowem oraz biorąc udział w wielu starciach z wycofującymi się siłami rosyjskimi aż do linii Bugu.

Ścigając uchodzących Rosjan po bitwie pod Jastkowem I Brygada uczestniczyła w ciężkich walkach pod Samoklęskami, Kamionką i Kozłówką w dniach 4–6 sierpnia 1915 roku. Walki toczyły się w najbliższym sąsiedztwie pałacu Zamoyskich w Kozłowce, który zagrożony był ostrzałem artylerii austriackiej ze względu na dwie wzniesione tuż przed wojną wysokie wieże, będące wraz z kaplicą pałacową i teatralnią przedmiotami dumy ich inicjatora i właściciela, hrabiego Konstantego Zamoyskiego. Oficerowie austriaccy nie zważając na walory pałacu zamierzali zburzyć wieże, na których mogły znajdować się stanowiska obserwacyjne artylerii rosyjskiej. Okazało się później, że przypuszczenia Austriaków potwierdziły się.

Pałac szczęśliwie ocalał dzięki nieoczekiwanej interwencji hrabiego Augusta Krasickiego, właściciela majątku Lesko, skoligaconego z wieloma rodami arystokratycznymi, w tym z Konstantym Zamoyskim, który był jego wujem. August Krasicki (1873–1946) był synem Ignacego i Elżbiety z Zamoyskich. Imię odziedziczył po swoim dziadku ze strony matki, Auguście Zamoyskim, właścicielu Różanki. Tradycje wojskowe były obecne wśród antenatów Krasickiego zarówno ze strony ojca, jak i matki. Obaj jego dziadkowie, Edmund Krasicki i August Zamoyski walczyli w powstaniu listopadowym, ten ostatni otrzymał w 1830 roku krzyż Virtuti Militari. Hrabia ukończył uniwersytet we Fryburgu i Akademię Leśną w Tharandt. Po wybuchu wojny został zmobilizowany do armii austriackiej i przydzielony do 18 Pułku Piechoty Obrony Krajowej, ale na skutek starań przeniesiono go do utworzonej Komendy Legionów Polskich, gdzie służył jako adiutant i oficer ordynansowy kolejnych komendantów. W 1920 roku wstąpił na ochotnika do Wojska Polskiego. Służbę wojskową zakończył jako rotmistrz 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich. Z wykształcenia i zamiłowania był przyrodnikiem. Wyhodował nawet odmianę świerka, nazwaną Picea Krasicki’ana, a w swoim majątku urządził rezerwat przeszło stuletnich sosen wejmutek.

Los zrządził, że August Krasicki, będąc w tym czasie oficerem w Komendzie Legionów Polskich, wykonywał rozkazy właśnie w okolicach Kozłówki. Interwencja porucznika Augusta Krasickiego u generała Karola Trzaski-Durskiego, Komendanta Legionów Polskich odniosła skutek. W ten sposób pałac w Kozłówce ocalał, ucierpiały jedynie szyby okienne i elewacje podziurawione kulami. Była też inna strata – zginęły dwa małe obrazy i dwie miniatury, zabrane przez węgierskiego żołnierza, który niepostrzeżenie wszedł przez okno do pokoju gościnnego. Może się jeszcze kiedyś odnajdą?

Kozłówka była również świadkiem innego wydarzenia, związanego z walkami Legionów Polskich. W czasie bitwy z oddziałami rosyjskimi w tym rejonie, w dniu 5 sierpnia 1915 roku zginął pod Biadaczką ppor. kawalerii 1 Pułku Ułanów Legionów Polskich Jan Wojtkiewicz ps. „Wysoki”, dowódca 2 plutonu w 1 szwadronie. Następnego dnia, w rocznicę wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej Legionów, z Kozłówki wyruszył do Lublina kawaleryjski kondukt pogrzebowy z trumną ppor. Wojtkiewicza, który pochowany został na cmentarzu przy ulicy Lipowej. Pogrzeb legionisty był wielką manifestacją patriotyczną, która zgromadziła kilka tysięcy mieszkańców Lublina.

Wydarzenia powyższe znalazły swoje odzwierciedlenie w organizowanym od 30 lat Rajdzie Szlakiem I Brygady Legionów Polskich, którego organizatorem jest Koło Pracowników Nauki Oddziału Akademickiego PTTK w Lublinie.

Zygmunt Nasalski

Anna Szczepaniak