Adam Hrabia Zamoyski (1873–1940)

Życiorys II ordynata kozłowieckiego jest stosunkowo mało znany, zaś nasza dotychczasowa wiedza o tej niewątpliwie ważnej i barwnej postaci pochodzi w większości z przekazów nieformalnych. Czas więc najwyższy uporządkować nasze wiadomości o losach człowieka, któremu przyszło żyć w burzliwych czasach przełomu stuleci, w okresie dynamicznych zmian politycznych, społecznych i gospodarczych zachodzących w Europie w pierwszej połowie XX wieku.

Adam Zamoyski, będąc człowiekiem o dosyć konserwatywnych poglądach, kierował się w życiu zasadami pochodzącymi jeszcze z XIX wieku. W tym względzie był bardzo podobny do swojego brata stryjecznego, Konstantego Zamoyskiego, I ordynata na Kozłówce. Wśród tych podobieństw była jednak między nimi zasadnicza różnica.

Konstanty Zamoyski, świadomy swojego pochodzenia zdawał się być biernym i niemym spadkobiercą fortuny rodu, któremu w zupełności wystarczała historyczna wielkość rodziny Zamoyskich przekładająca się na pełnione urzędy, koligacje z polską arystokracją i związki z dworami europejskimi. Jego działania miały znaczenie przede wszystkim dla historii rezydencji kozłowieckiej, która podniesiona została do rangi europejskiej, i ustanowienia w 1903 roku Ordynacji Kozłowieckiej na jego majątku ziemskim.

Adam Zamoyski – człowiek innego formatu, związany zawodowo i politycznie z domem carów rosyjskich (do odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 roku), był znany na dworach królewskich oraz w szerokich kręgach ówczesnej arystokracji europejskiej. Interesujący w tym względzie jest zapis pochodzący z 1933 roku, zamieszczony w „Zeszycie Ewidencyjnym Korpusu Osoboweg\o Oficerów Kawalerji”. W rubryce 8, dotyczącej znajomości okolic Polski i krajów obcych, przy Adamie Zamoyskim wymienione zostały: „Polska, Ameryka Północna, Anglja, Belgja, Hiszpanja, Francja, Jugosławja, Czechosłowacja, Węgry, Persja, Rosja, Szwajcarja, Rumunja”.

W związku z pełnionymi funkcjami na carskim dworze Zamoyski miał zapewne liczne kontakty z wielkimi ówczesnego świata, bez wątpienia był także aktywnym uczestnikiem wydarzeń rozgrywających się w Europie w pierwszej ćwierci XX wieku.

Istotne znaczenie dla ogólnej wiedzy o, niestety mało znanym, życiorysie II ordynata kozłowieckiego ma wykaz posiadanych przez niego odznaczeń. Przytoczmy w całości fragment dokumentu sporządzonego odręcznie przez samego Zamoyskiego w okresie międzywojennym dla celów ewidencji wojskowej:

„Posiada Ordery
 

Rossyjskie

Św. Włodzimierza IV z mieczami i bantem
Św. Anny II kl. z mieczami –
Św. Stanisława II kl.

Francuskie

Legię Honorową, Krzyż Oficerski
Krzyż Wojny – Croix de Guerre z palmą

Angielski
Krzyż Wojskowy – Military Cross –

Rumuński   
Krzyż Oficerski Gwiazdy Rumuńskiej z mieczami

Serbski       
Krzyż Oficerski Orła Białego z mieczami

Perski         
Krzyż Oficerski Lwa i Słońca na zielonej wstążce
Gwiazdę z […?] Czerwoną Iej kl. Lwa i Słońca

Znaki i Medale:

Znak Honorowy Igo Polskiego Legionu (wschodniego)
Znak Igo Korpusu Polskiego No 2714
Znak O.K.O.P. 1920 – No 1216
Znak Straży Obywatelskiej 1920.
Medal za wojnę Rossyjsko-Japońską
Medal Ross. Czerw. Krzyża 1905
Znak Ross. Czerw. Krzyża – za urządzenie szpitali w Królestwie Polskiem, dla powracających żołnierzy Polaków z wojny Japońskiej.”

Z cytowanego powyżej dokumentu archiwalnego wynika, że wybrana przez Zamoyskiego droga życiowa, momentami zawiła i skomplikowana, służyła jednak nie tylko celowi zrobienia prywatnej kariery zawodowej, ale także „sprawie polskiej”, w szczególności w okresie I wojny światowej. W kolejnych częściach poświęconych biografii Adama Zamoyskiego, m.in. i ta sprawa ta zostanie szczegółowiej opisana.

Kończąc niniejszy wstęp należy wspomnieć, że w Polsce odrodzonej Zamoyski firmował swoim nazwiskiem szereg ważnych inicjatyw politycznych i społecznych, najbardziej jednak znany był jako aktywny działacz Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce.

Oprac. Sławomir Grzechnik