Święto Świętej Rodziny

26 grudnia, w oktawie Bożego Narodzenia obchodzone jest święto Świętej Rodziny. Celebrowano je, choć w niewielkim zakresie już w XVII wieku, na stałe jednak w kalendarium świąt kościelnych zostało wpisane w czasie pontyfikatu papieża Leona XIII, rozszerzone na wszystkie diecezje i narody za Benedykta XV w 1921 roku. „Wzajemna miłość, świętość obyczajów i pobożne ćwiczenia” (Leon XIII) miały kształtować atmosferę rodzinną w domu Maryi i Józefa, dając wzór do naśladowania dla każdej rodziny.

W chrześcijańskiej ikonografii temat Świętej Rodziny nie był obecny przez kilkaset lat. Wraz ze wzrostem kultu św. Józefa w średniowieczu, motyw ten zyskiwał na popularności. Jedną z kompozycji podejmujących ten wątek jest „Święta Rodzina” Rafaela (1517–1518).

Rafael Santi lub Sanzio (1483–1520) to jeden z najznakomitszych włoskich artystów renesansu, wymieniany u boku Leonarda da Vinci i Michała Anioła. Był malarzem i architektem niezwykle cenionym, pozostając mimo sławy skromnym i łagodnym człowiekiem. Wzbudzał powszechny podziw i zachwyt nie tylko talentem, ale i niezwykłą dobrocią. Przyjaciel i prefekt papieski, naczelny konserwator zabytków rzymskich. Zyskał przydomek „boskiego artysty”. Jako autor wypracował swój styl, stanowiący klasyczny wzór dla kolejnych pokoleń, szczególnie w osiemnasto- i  dziewiętnastowiecznym malarstwie. Pod koniec życia namalował dla króla Francji Franciszka I dwa obrazy: wspomnianą „Świętą Rodzinę” i „Świętego Michała”. Fakt ten stanowi wyjaśnienie, dlaczego obraz, o którym wspominamy, znany jest jako „Święta Rodzina Franciszka I”. Król nie był fundatorem obrazu, który został mu wręczony przez Lorenza Medici – ówczesnego ambasadora Watykanu w Paryżu. Dzieło stworzone przez Rafaela z współudziałem jego uczniów wyróżnia się kompozycją stanowiącą już wstęp do barokowego malarstwa. Wykorzystano silny modelunek światłocieniowy i spiralną, wielofigurową kompozycję. Scena rozgrywa się w ciemnym wnętrzu z silnym światłem padającym od przodu. Na pierwszym planie półklęcząca Maryja bierze na ręce nagiego Jezusa. Dzieciątko wychodzi z kołyski z białą poduszką. Na lewo, nieco w głębi św. Elżbieta w chustce na głowie, w oranżowozielonej szacie, tuli trzymającego krzyż św. Jana o ciemnych kędzierzawych włosach. Po prawej, za Madonną, św. Józef w ciemnozłocistej szacie, opiera głowę na dłoni. Za św. Elżbietą postacie dwóch aniołów, jeden ze złożonymi na piersiach rękami i drugi w ciemnozielonej szacie, wyciągający ręce z kwiatami nad głową klęczącej postaci. Obraz datowany jest na 1517–1518 rok, znajduje się w Luwrze.

W kozłowieckim pałacu, w Sypialni Hrabiny, we wnęce nad łożem, znajduje się kopia obrazu Rafaela „Rodzina Franciszka I”, nieznanego autorstwa. Nieznacznie różni się wymiarami od oryginału. Namalowana została w 1904 roku, o czym świadczą umieszczone na krośnie obrazu pieczątka i napis: „Musee du Louvre Service chevalets” i „C le 26 Avril 1904”. Natomiast po prawej stronie wnęki sypialnianej ustawione jest niewielkie biurko, na którym stoi alabastrowe popiersie wymienionego na początku naszej opowieści Leona XIII, orędownika celebrowania Świętej Rodziny. Stanowi jeden z sześciu, zachowanych w kozłowieckich zbiorach, wizerunków tego papieża, którego pontyfikat przypadł na okres, kiedy właścicielami pałacu w Kozłówce byli Konstanty i Aniela Zamoyscy.